ՎԵՐՋԻՆ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՌԻԹՈՎ
Թուրքերի վերջին հարձակումն ու դրա շուրջ խմորումները հսկա ալեկոծումի պատճառ դարձան ու զայրացրին շատերիս։ Հատկապես, որ այդ հարձակումը տեղի էր ունեցել ռուսների թույլտվությամբ։ Ռուսական զենքի մասին չխոսենք, քանի որ կիրառված զինատեսակների մեջ մեծ էր նաև իսրայելական արտադրության ԱԹՍ-ների որոշիչ գործոնը։
Այո, ռուսների թույլտվությամբ՝ քանի որ այդ սրացումը ներկա փուլում միայն ռուսներին էր ձեռնտու։ Ռուսները պատրաստ էին ու հիմա էլ պատրաստ են ամեն ինչի ադրբեջանին դեպի իրենց սիրաշահելու համար, որպեսզի վերականգնեն ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո կորցրած իրենց ազդեցության ոլորտը։ Ադրբեջանին կաշառելու միակ ձևը մեր ազատագրած տարածքները նրան վերադարձնելն է։ Ռուսները առանց երկմտելու կանեին դա, Հայաստանի իշխանություններից որևէ դիմադրության չհանդիպելով։ Միակ խոչնդոտը հայ ժողովուրդն էր, որը կկորցներ իր վստահությունը ռուսների հանդեպ։ Եթե ազատագրված տարածքները հանձվեին ադրբեջանին մի գրիչի շարժումով, ապա Հայաստանում համազգային մեծ ալիք կբարձրանար։ Հետևաբար որոշվել էր տարածքների հանձնումն իրականացնել պատերազմական գործողությունների միջոցով, որպեսզի հայ ժողովուրդը ոչինչ չկասկածի։ Մեր զինված ուժերին անտեղյակ պահելով, ձեռնարկվել էր ադրբեջանի հանկարծակի հարձակումը այն հույսով, որ այդ անսպասելիությունը խուճապի կմատներ մեր զորքերին ու հնարավորություն կտար ադրբեջանին առաջանալ, գրավելով իր ուզած տարածքները։ Բայց դավից անտեղյակ, մեր զինված ուժերը կատաղի պայքար ծավալեցին ու խափանեցին մեր թշնամիների ծրագրերը, ստիպելով նրանց անցնել երկրորդ տարբերակին` համոզել հայ ժողովրդին խաղաղապահ ուժեր մտցնել Ղարաբաղ։ Ի դեպ, այդ միտքը ռուսները վաղուց են մտմտում։ Զորի բալայանի հայնի նամակով այն վաղուց է դրվել շրջանառության մեջ, որի նպատակն էր նախապատրաստել հասրակական միտքը այսօր արդեն այն իրողություն դարձնելու համար։ Ռուս խաղաղապահ ուժեր տեղադրելու իրենց համաձայնությունն արդեն տվել են ադրբեջանի, Հայաստանի ու Իրանի իշխանությունները։ Մնում է համոզել հայ ժողովրդին։ Բայց հայ ժողովուրդը հեշտ համոզվողներից չի։ Մանավանդ ռուսների վերջին դավադրությունից հետո։
Ի դեպ, ռուսների մասին խոսելիս ոմանք շփոթության մեջ են ընկնում։ Խոսքը ռուս ազգի մասին չէ։ Նրանք ներկայումս իհարկե ամենևին նման չեն մեր վաղեմի արիացի դավանակիցներին, ո՛չ արտաքին տեսքով, ո՛չ էլ մանավանդ մշակույթով։ Այստեղ խոսքը Ռուսաստանի Դաշնության իշխանությունների մասին է։ Բայց պետք է հիշել, որ մեր երկու ժողովուրդների միջև բարձր մակարդակի շփումները սկսվել են Պետրոս առաջինի ժամանակներից։ Շատերը տեղյակ չեն, բայց Պետրոս առաջինն ինքը ազգությամբ ռուս չէր։ Հատկապես նա, ով վերադարձել էր Հոլանդիայից։ Իսկական Պետրոս առաջինի փոխարեն Ռուսաստանի թշնամիները Հոլանդիայից ուղարկել էին մեկ ուրիշին։ Այդ ինքնակոչը, որը նույնիսկ ռուսերեն լավ չգիտեր, Պետրոս առաջին անվան տակ բազմեց գահին ու սկսեց ոչնչացնել երկրում ամեն ռուսական, գիր ու գրականությունից սկսած, մշակույթով ու սովորույթներով վերջացրած։ Որ Պետրոս առաջինից հետո ռուսական կայսրությունը կառավարել ու մինչ այժմ կառավրում են օտարազգիները, կարծում եմ գաղտնիք չէ։ Տարիների ընթացքում Ռուսական Կայսրության իշխանական համակարգ ներթափանցեցին ջհուդամասոնները։ Բայց միայն 1917-ին իշխանությունը Ռուսաստանում ամբողջովին անցավ ջհուդամասոն բոլշևիկների ձեռքը, որոնք բացահայտ հակահայ ծրագրեր ունեին։ Ստալինը հետագայում փորձեց ճնշել նրանց, ձերբակալելով, սպանելով աքսորելով և այլն, բայց ինքը ևս անձնապես թունդ հայատյաց էր։ Հետևաբար և՛ ջհուդների, և՛ Ստալինի կողմից հայերը ԽՍՀՄ-ում մշտապես հալածանքների են ենթարկվել։ Իրադրությունը չփոխվեց նաև բրեժնևյան ժամանակներում, քանի որ մահմեդական հանրապետություններից, հատկապես ադրբեջանից բխող համատարած կոռուպցիան կաշառել էր Մոսկովյան վերնախավին։ Հետևաբար այդ ընթացքում ևս հայերը դեռ շարունակում էին հալածանքների ենթարկվել։ Հենց այդ ժամանակ իսպառ կորցրեցինք Նախիջևանի վերջին հայ բնակչին։ Ղարաբաղում նույն անբարենպաստ պայմանները ստիպում էին հայերին լքել իրենց բնօրրանն ու արտագաղթել։ Գորբաչովը, արդեն պարզ է, որ արևմուտքի, այսինքն ջհուդամասոն գործակալ էր։ Հետևաբար նրա օրոք ևս հայերը շարունակեցին հալածվել ամենաանողոք կերպով։ «Գյոռբաչովի» հրամանով էր, որ տեղի ունեցավ Սպիտակի երկրաշարժը։
Ինչևէ, ժամանակները փոխվեցին։ ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց։ Մենք ստիպված անկախություն ձեռք բերեցինք։ Բայց Ռուսաստանի Դաշնությունում դեռ շարունակվում էր ջհուդների իշխանությունը, հովանավորված Ելցինի կողմից։ Հիմա որքան էլ ռուսամետ լինեն Ռուսաստանի ներկայիս իշխանությունների ծրագրերը, դրանք չեն կարող հայամետ լինել։ Նախ` ամեն կայսրություն իր սեփական շահն ունի։ Քաղաքականության մեջ զգացմունքներ չկան։ Ռուսները ներկայումս ձգտում են ոչ միայն վերականգնել իրենց երբեմնի ազդեցության ոլորտը այլ նաև հավակնություններ ունեն ու հսկայական ջանքեր են գործադրում համարվել արիական մշակույթի նախհայրերը։ Այս ոլորտում նրանց հավակնությունները բախվում են մերին։ Հետևաբար նրանցից չի կարելի հայամետություն ակնկալել այս պատճառով ևս։ Նրանք լավ հասկանում են, որ եթե ընդունեն արիական մշակույթի հարցում մեր ազգի առաջնայնությունը, ապա ստիպված կլինեն ամեն ինչում ենթարկվել մեզ, հետևել մեր առաջնորդությանը ու ամեն ինչ անել մեզ սատարելու համար։ Երկրորդ կլասի արիացու դերը անընդունելի է նրանց համար։
Դառնալով քաղաքականությանը, ինչպես ասացի, այդ ոլորտում զգացմունքներ չկան, ավելի ճիշտ` արժեքներ։ Այդ ոլորտում երկրները գործում են ջունգլիների օրենքով. ավելի ճիշտ` առանց որևէ օրենքի։ Սեփական շահի համար կզոհեն ամեն ինչ։ Ուրիշինը, իհարկե։ Բացառություն չէ նաև ներկա ժամանակահատվածը։ Ռուսները ադրբեջանին իրենց կողմը սիրաշահելու համար պատրաստ են զոհել մեր երկրի մի մասը, մեր ժողովրդի ապահովությունը, մեր ինքնիշխանության իրավունքը, մեր կյանքն ու բարօրությունը։ Քաղաքանության մեջ սրբություններ չկան։
Հետևաբար միամտություն է հույս դնել ինչ-որ բարի ու անշահախնդիր անցորդի վրա։ Մեր դաժան ժամանակներում ընկածին` վիրավորին, միայն խփում են ու կողոպտում։ Հատկապես նա, ում ապավինել է վիրավորը, քանի որ հենց նա է վիրավորի տերը։ Մեր ու Ռուսաստանի միջև դաշնակցելու պայմանագիրը բացառում է որևէ երրորդ կողմի միջամտություն։ Պայմանագիրն ընդհանրապես ընչազուրկ երկրին շղթայակապ անելու և օգտագործելու համար է։
Մեր ժողովուրդը այս ամենը շատ լավ հասկանում է, իհարկե։ Թող չթվա, թե հայտնագործություններ եմ անում։ Պարզապես ի մի եմ բերում մեր բոլորի հավաքական միտքը։ Չնայած երբեմն մոռանում ենք այս ամենի մասին ու սովորության համաձայն մեր երկրի պատասխանատվությունը փորձում ենք թողնել ուրիշի վրա։
Պատասխանատվությունից խուսափելն, ի դեպ, հին արատ է, նորը չի։ Մարդիկ միշտ հակում են ունեցել ձերբազատվել իրավունքների հետ եկող պատասխանատվությունից։ Իրավունքներն առանց պատասխանատվության ամեն մարդու մշտական երազանաքն է։ Այդպես ավելի հեշտ է։
Պատասխանատվությունից խուսափելու արատավոր սովորությունը արմատացավ մեզանում հատկապես սովետական տարիներին, երբ մեր երկրի տերն ու տիրեկանը օտարն էր։ Իշխանությունն ու կառավարումը իրականացնում էր օտարը։ Բոլոր իրավունքները օտարի ձեռքում էին։ Հետևաբար օտարի ձեռքում էր նաև ողջ պատասխանատվությունը։ Ով իր վրա է վերցնում բոլոր իրավունքները, ապա դրա հետ միասին վերցնում է նաև ողջ պատասխանատվությունը։ Իրավունքներն ու պատասխանատվությունը անբաժանելի են իրարից։
Ուրեմն, քանի որ սովետական շրջանում ողջ իրավունքը օտարին էր պատկանում, հետևաբար նրան էր պատկանում նաև ողջ պատասխանատվությունը։ Մի քանի սերունդ այդ միջավայրում ապրելով, մեր ազգի միջից իսպառ վերացավ սեփական երկրի հանդեպ պատասխանատվության որևէ զգացում։ Նույնսիկ ԽՍՀՄ փլուզումից ու օտարի հեռանալուց հետո մեզանում դեռ չի վերականգնվել սեփական երկրի հանդեպ մեր պատասխանատվությունը։
Մեր երկրի հանդեպ մեր ազգի պատասխանատվության զգացումի բացակայությունն է ներպետական, հատկապես միջպետական ոլորտներում մեր բոլոր դժբախտությունների պատճառը։ Մեր պատասխանատվության բացակայությունն է պատճառը, որ հանդուրժում ենք մեր ղեկավարների ստորակարգ ու հանցավոր իշխանությունը, կոռուպցիան ու կողոպուտը, ապօրինությունն ու կամայականությունը, անպատժելիությունն ու դավաճանությունը։
Բայց այս ամենի պատճառն այն է, որ ուսմունք չունենք։ Անուսմունք ապրել ենք դարեդար ու աստիճանաբար կորցրել այդ ուսմունքի հիման վրա ձևավորված մեր արարչական մշակույթը։ Մշակույթը արվեստի հետ կապ չունի։ Մշակույթն այն ներքին մեխանիզմն է, չգրված օրենքների տեսքով, որ պայմանավորում է միջանձնային փոխհարաբերությունները։ Կարճ ասած` մշակույթը ժողովրդի մենտալիտետն է։ Հատկապես վերջին հազարամյակում, ապրելով օտար զավթիչների իշխանության տակ, մեր ժողովրդի մենտալիտետը շատ է փոխվել։ Ռուսական Կայսրության իշխանության տակ ապրելով, հատկապես սովետական տարիներին, իսպառ վերացավ մեր երկրի հանդեպ մեր սեփականատիրոջ զգացումը։ Մեր հող ու ջրի, ընդհանրապես երկրի բարեփոխման ու մաքրության պատասխանատվությունը օտար իշխանությունների ուսերին էր։ Քանի որ օտարի պետությունը մերը չեինք համարում, սկսեցինք գողանալ ու վնասել։ Գողությունն ու օտարի տնտեսությանը վնաս հասցնելը ընդունվում էին որպես հերոսություն, իսկ գողացողներն ու վնասատուները որակվում որպես ազգային հերոսներ։ Ցավոք շատ բան չի փոխվել մեր մենտալիտետում ԽՍՀՄ անկումից հետո։ Մենք դեռ իներցիայով մեր պետությունը համարում ենք օտարինը, մանավանդ երբ իշխանություններն իրոք բացահայտ հակաժողովրդկական գործունեություն են ծավալել, ու դեռ շարունակում ենք մեր երկրի, մեր պետության հանդեպ մեր անպատասխանատու վերաբերմունքը։ Նույն իներցիայով դեռ շարունակում ենք հանդուրժել, նույնիսկ երկրպագել հանցագործին, գողին ու վնասատուին, լինի դա պետական կառավարման մակարդակում, թե` թաղային։
Ոճիրը հանդուրժելը նշանակում է խրախուսել այն։ Իսկ ոճիրը խրախուսելն ավելի մեծ հանցանք է, քան ինքը` ոճիրը։ Հետևաբար մեր անտարբերությամբ մենք բոլորս ավելի մեծ հանցագործներ ենք, քան մեր հանցագործ իշխանությունները։ Նրանք ովքեր սատարում են այդ իշխանություններին այս կամ այն կերպ, լինի դա ընտրությունների ժամանակ կեղծիքներ իրագործելու ձևով և այլն, ամենամեծ հանցագործներն են։
Հանցագործների ազգը չի կարող երջանիկ լինել։ Անտարբեր մարդկանց հասարակությունը չի կարող կասեցնել օտարի ոտնձգությունը։ Հետևաբար կշարունակի տառապել և՛ ներքին, և՛ արտաքին գործոնների պատճառով։
Եթե ուզում ենք ապրել մեր երկրում արժանապատիվ կյանքով, ու նման կյանք ապահովել մեր սերունդների համար, ապա պետք է հենց հիմա սկսենք պատասխանատվություն ստանձնել մեր երկրի շուրջ կատարվող ամեն ինչի համար։ Եթե չվերցնենք այն պատասխանատվությունը, որը կորցրել են մեր նախորդները, ապա դեռ երկար կշարունակենք ընթանալ կործանման ճանապարհով։ Անդունդ իհարկե չկա։ Ազգը պարզապես աստիճանաբար կվերանա այնպես, ինչպես մահանում է մարմինը, երբ մարդ պատասխանատվություն չի վերցնում ու ոչինչ չի անում իր առողջությունը վերականգնելու համար։
Ազգը կբուժվի` կինքնաշտկվի` կձերբազատվի, իր արատավոր մշակույթից ու կսկսի վերադառնալ դեպի իր արարչկան մշակույթը միայն երբ մտավորականությունը սկսի սերմանել մեր ազգային ուսմունքը։ Ուսմունքն ընդհանրապես արժեքների համակարգի ու այդ համակարգի վրա հիմնված ազգի ապրելակերպի ու անելիքների նկարագրությունն է։
Մեր ազգային ուսմունքը ենթադրում է տնտեսության տոտալ ազգայնացում ու միապետական կառավարում։ Մեր ազգային ուսմունքի մասին ավելի մանրամասն տես «ՄԵՐ ԱԶԳԱՅԻՆ ՈՒՍՄՈՒՆՔԸ» հոդվածը` http://vernatun.blogspot.com/2015/12/blog-post.html
©Դավիթ Միրզոյան
10 Ապրիլ, 2016
