ՄԻ ՍԽԱԼԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Շատերս ենք փորձում հասկանալ (երբ առօրյա հոգսերից ցրվելու կամ այդ ծանր բեռը թոթափելու անհրաժեշտու-թյուն ենք զգում), թե այդ որտե՞ղ ենք սխալվել, ավելի ճիշտ՝ այդ որտե՞ղ են սխալվել մեր նախորդները, որ այսօր աներևակայելի ծանր խնդիրների առաջ ենք կանգ-նած ազգովի՝ կորցրել ենք մեր երբեմնի փառքը, մեր լայնածավալ երկիրը, մեր շեն ու լի քաղաքներն ու գյուղե-րը, մեր ծաղկուն դաշտերն ու այգիները, մեր իմաստուն ու բանիմաց նահապետներին ու հայտնվել ենք կողոպտված տնտեսությամբ, անջրդի մի բուռ քարակույտի վրա, անհե-տացող բնակչությամբ, օտարների, նաև սեփական արտա-դըրության ստորակարգ արարածների քմահաճույքների գերության մեջ։

Հարկ է սկսել ամենասկզբից՝ երբ տասնյակ հազարամ-յակներ առաջ մի բուռ ժողովուրդ էինք հենց նույն այս քարակույտի վրա։ Հետո սկսեցինք աճել, կատարելագործ-վել, շատանալ ու տարածվել ոչ միայն Հայկական Լեռն-աշխարհով մեկ, այլ նաև՝ նրա սահմաններից դուրս՝ ի վերջո արիական մի հսկա տիրույթ ստեղծելով։ Հետագա-յում բազմանալով ու տարածվելով նաև ավելի հեռու, հիմք դրեցինք Ատլանտյան օվկիանոսից մինչև Ճապոնական կղզիներ ձգվող մի գերհսկա արիական տիրույթի։ Արիա-կան հասարակության հետքեր են հայտնաբերվել ներկա-յիս Բրիտանական կղզիներից մինչև Ճապոնական կղզի-ներ։ Օրինակ՝ Սթոունհենջը Անգլիայում, Կառնակը Բրի-տանիայում, ավելի ստույգ՝ Արմորիկայի տարածքում (դա Ֆրանսիայի հյուսիս-արևմտյան մասն է), Կիկլոպյան կա-ռույցները Բալկաններում, խեթական ամրոցները Փոքր Ասիա թերակղզում, Արկաիմ ամրոցը Ուրալյան լեռների հարավում, հնագույն բնակատեղիներ Ալթայում, արիացի-ների դամբարաններ Գոբի անապատում, այսպես կոչված՝ չինական պատը, որն իրականում արիացիներն են կառու-ցել դեղնամորթների հարձակումներից պաշտպանվելու համար, որը հետո արդեն չինացիներն են շարունակել կառուցել իրենց ազգակից մոնղոլ դեղնամորթներից պաշտպանվելու համար և այլն։

Ճապոնական կղզիներում ներկայումս ապրող Այնուները կենդանի ապացույց են իրենց հնդևրոպական ծագման լեզվով, սև ու գանգուր մազերով, բեղ ու մորուքով, թուխ արտաքինով և այլն։ Այնուները հազար հինգ հարյուր տարի շարունակ պատերազմել են հարավից հարձակվող դեղնամորթներին դիմակայելու համար, բայց ի վերջո պարտվեցին ու հասան ասիմիլյացիայի ու ոչնչացման եզրին։

Առաջին սխալը արվել է դեռ շատ վաղուց, երբ արիա-ցիները մարդատեղ դրեցին ստորակարգ արարածներին, նրանց աշխատանքը շահագործելու և դրա դիմաց նրանց վարձատրելու ձևով, որը հնարավորություն տվեց այդ ստո-րակարգ արարածներին շատանալ ու ճնշել արիացիներին։ Դրանից սկսվեց արիական տիրույթների աստիճանական քայքայումն ու արիացիների աստիճանական վերացումը։ Դեր է խաղացել նաև արիացիների բնականոն տրոհումն ու տարբեր ազգերի առաջացումը։

Մի քանի հազար տարի առաջ դեռ լայնարձակ էր մեր երկիրն, ու մենք դեռ պահպանում էինք և մեր ձեռքում պահում երկաթի հանքարդյունահանումն ու երկաթե գոր-ծիքների ու զենքերի արտադրության մենաշնորհը։ Բայց դա ևս երկար չտևեց։ Սկսեցինք երկաթ վաճառել հարևան-ներին։ Երկաթե զենքերով զինված, նրանք արդեն լուրջ մրցակից դարձան մեզ համար։ Բազմահազար զինվորնե-րով ու երկաթե սպառազինությամբ բանակների դեմ ար-դեն անհնար էր պատերազմել։ Ու սկսեցինք կորցնել տա-րածք տարածքի հետևից։

Մեր երկրի վիճակն ավելի վատացավ, երբ սկսեցինք որ-դեգրել օտարի մշակույթն ու կրոնը։ Ամենամեծ հարվածը հասցվեց այն ժամանակ, երբ վիշապ պաշտող ազգից վերածվեցինք վիշապաքաղ՝ վիշապ սպանող ազգի։ Դա մոտավորապես երեք հազար հինգ հարյուր տարի առաջ էր։ Կործանեցինք վիշապաքարերն ու ընդունեցինք միան-գամայն հակառակ մի կրոն։ Մյուս խոշոր հարվածն եղավ հելենիզմի ընդունումը, հետո՝ երբ 301-ին ընդունեցինք դրսից պարտադրված մի կրոն, որի հետևանքով ողջ երկիրն ամայացավ՝ զրկվեց իր գիր ու գրականությունից ու իմաստուն նահապետներից, հետևաբար նաև՝ որոշ չափով պահպանված իր ազգային ուսմունքից։ Եկեղեցին ազգը բաժանեց եկեղեցամետ ու արքայամետ իշխանական տների ու սկիզբ առավ մեզանում ներազգային պատե-րազմների ու դավաճանությունների պատմությունը։ Աստի-ճանաբար թուլացավ երկիրն ու ի վերջո կորցրեց իր պե-տականությունը։ Արդեն հազար տարի շարունակ ապրում ենք անուսմունք ու անպետականություն։ Հետևաբար զար-մանալի չէ, որ վերածվել ենք միայն սեփական կաշվի մասին մտահոգվող սովորկան խաժամուժի։ Թեկուզև կան ազգի մասին մտահոգ անհատներ, սակայն ազգովի զուրկ ենք որևէ ուսմունքից ու ազգային առաքելությունից։

Ազգային ուսմունքի ու իր առաքելութան մասին որևէ տե-ղեկություն չունեցող ազգը դատապարտված է կուրացած ու անդամալույծ կերպով հավերժ խարխափել ու անհետա-նալ։ Մեծ եղեռնը դժբախտ պատահականություն չէր։ Իր ազգային ուսմունքը չունեցող ու իր առաքելությունը չկա-տարող ժողովրդի համար այն միանգամայն օրինաչափ էր։ Ու քանի որ մենք դեռ չենք ճանաչել մեր ացգային ուս-մունքն ու չենք կատարում մեր գենետիկ կոդից բխող առաքելությունը, ապա նորանոր աղետներ են սպասում մեզ՝ ընդհուպ մինչև իսպառ անհետանալը։

©Դավիթ Միրզոյան. 23 Օգոստոս, 2018 թ.

 ԺԱՄԱՆԱԿՆ ԱՆՑԵԼ Է

Տաս տարի է ինձ ասում են, որ ժամանակ չկա, որ արագ լուծումներ են պետք, որ իմ առաջարկն իրագործելը երկար կտևի և այլն։ Ասում են ու արդեն տաս տարի ժամանակ են կորցնում։ Հիմա արդեն ես եմ ասում, որ ժամանակ չկա, որ պետք է արագացնել մանավանդ, որ "մեյդան" են ընկել հները։ Նրանք, ի տարբերություն մեզ, կազմակերպված են, միաբանված են և գումարներ ունեն։ Կազմակերպված են, գումարներ ու իշխանական լծակներ ունեն նաև ջհուդամասոնական օլիգարխիայի ներկա դրածոները։ Ի՞նչ անել։ Արագացնել։ Կարիք չկա վախենալ հակառակորդների քանակնեիից, կազմակերպվածությունից, ֆինանսական կարողություններից և իրավական հնարավորություններից։ Պետք է հիշել, որ ամենավտանգավոր զինատեսակը գաղափարն է, ամենավտանգավոր պատերազմը` գաղափարական պատերազմը։ Այն կարելի է վարել բոլոր առկա միջոցներով` հեռուստատեսություն, համացանց, տպագիր մամուլ և այլն։ Ամենահարմարը համացանցային տարբերակն է` կարող ես անդադար տարածել գաղափարն ու համախոհներ փնտրել։ Ամենակարևորն այն է, որ մեծ ծախսեր չի պահանջում և ոչ ոք չի կարող արգելել։ Կարիք չկա վախենալ նաև մեր հիմնական թշնամու աներևույթ լինելուց։ Պետք է հաշվի առնել դա և ոչ մի դեպքում գլխաբաց փողոց դուրս չգալ (փոխաբերություն է)։ Աներևույթ թշնամու դեմ պայքարելիս պետք է մնալ նույնքան աներևույթ, գլուխը խրամատից դուրս չցցել (դարձյալ փոխաբերություն)։ Ինչպե՞ս վարել մարտը, կհարցնեք։ Հակագաղափարներ տարածելով։ Չէ՞ որ խնդիրը հնարավորինս շատ ուղեղներ գրավելու մեջ է։ Մեր անգաղափար թշնամին տարբեր միջոցներով փորձում է գրավել մեր ազգակիցների ուղեղները։ Ում էլ չի կարողանում գրավել բթացնում է։ Ինչպե՞ս։ Ասպարեզում որևէ գաղափար չհանդուրժելով։ Խլացնում և ստվերում է պահում ցանկացած գաղափար լռության է մատնում ու հանում շարքից։ Փոխարենը սաստկացնում է աղմուկ աղաղակը իր անկապ գաղափարների շուրջը և ամեն գնով էկրան հանում անգաղափար ճարտասաններին։ Երբ, օրինակ, հեռուստացույցով քնձռլո գեղոների պերճալեզու ինքնագովազդն էք դիտում, պետք է իմանաք, թե ում ձեռքի գործն է դա։ Կարիք չկա հետևաբար նյարդայնանալ, թե ինչու են շաղակրատում ու որևէ կարգին բան չեն ասում։ Էլ չխոսենք խնդրին որևէ լուծում առաջարկելու մասին։ Ուրեմն` աներևույթ թշնամու դեմ պայքարելիս պետք է լինել նույնքան, եթե ոչ ավել, աներևույթ։ Նրա դեմ գաղափարական պատերազմ վարելու համար պետք է ունենալ հակագաղափար։ Մեր դեպքում կարիք չկա բան հորինել` մեր ազգային ուսմունքը բավարար է գաղափարական պատերազմը հաղթելու համար։ Վերջապես պետք է հասկանալ, որ մեր աներևույթ թշնամու ուժը նրան հետևողների քանակի մեջ է։ Դա է պատճառը, որ նա միջոցներ չի խնայում հնարավորինս շատ հետևորդներ ձեռք գցելու համար։ Ցավալիորեն պետք է ասեմ, որ սոված նյութապաշտ խրախճամոլ և արժեքներից զուրկ երկրում դժվար չէ անգամ չնչին գաղափարակաշառքով ուղեղներ գերել։ Մենք նման մարտավարություն առաջ տանելու կարիք չունենք։ Մեր նպատակը մեր ազգակիցներին սթափեցնելն ու ազգային ուսմունքով կրթելն է։ Եվ դա բավարար է մեր մոլորված ազգակիցներին մեր կողմը գրավելու անգամ թշնամու գերության մեջ եղածներին ազատագրելու համար։ Քանի որ աներևույթ թշնամու ուժը նրա հետևորդների մեջ է ապա նրան իի հետևորդներից զրկելը կզինաթափի նրան։ Ուրեմն` մեր ազգային ուսմունքը տարածելով, ոչ միայն ստվարացնում ենք մեր շարքերը, այլ միաժամանակ նոսրացնում ենք մեր թշնամու շարքերն ու պարտության մատնում նրան։

©Դավիթ Միրզոյան. 31 Դեկտեմբեր, 2020թ.

 ՔՈՉԻԼԱՆՏԱԽՏ

Այն որ շատ քաղաքական ուժեր ու անհատներ նոր են ձայն բարձրացնում կիկոլի գործակալ լինելու մասին արդեն կասկածի տակ է դնում նրանց վարկը։ Կասկածելի են նաև նրանք ովքեր նոր են սկսել բան նկատել։ Ընդհանրապես կիկոլի մասին իրավունք ունի խոսել միայն նա ով կիկոլի իշխանության գալուց շատ առաջ, կամ գոնե 2018֊ի ապրիլի կեսերից նախազգուշացնում էր ահագնացող վտանգի մասին ու թվում, թե ինչեր են լինելու կիկոլի իշխանության գալուց հետո։ Բոլոր քաղաքական ուժերը կիկոլի պես գործակալներ են և նպատակ ունեն ժողովրդին խաբելով իշխանության գալ։ Ե՜վ կիկոլի թիմը, և՜ իշխանության ձգտող ուժերը նույն սանրի կտավն են, քանի որ կերակրվում են նույն տաշտակից։ Անգամ մեր թշնամիները գիտեն այդ տաշտակի տեղն ու անունը։ Մի՞թե այնքան ենք ուղեղազրկվել, որ չենք նկատում գոնե այն, ինչ մեր տհաս թշնամիներն են տեսնում։ Խելք հավաքեք։ Քոչին իշխանության բերելով "կրախի" եք մատնելու ձեր ու ձեր թոռների ապագան։ Քոչը թալանելուց բացի ուրիշ ոչինչ չի անելու։ Միայն դա գիտի` կթել ազգային գանձարանն ու ընտանեկան բիզնեսներ հիմնել կամ ներդրումներ անել Հարավաֆրիկյան հանրապետությունում։ Երբեմն էլ "հանգստանալ" աֆրիկյան սաֆարիներում։ Առյուծ խփող տղեն լավ կաներ կանգներ իր հայրենի երկրամասի սահմանին ու թուրք խփեր։ Այն էլ` անվճար ու անսահմանափակ։ Ափսոս չի՞ հազարավոր դոլլարներ վատնել անմեղ կենդանիների վրա։ Հետո ի՞նչ անենք, որ առյուծ են կամ ռնգեղջյուր։ Բայց, գուցե դա է պատճառը` որ առյուծ են... շակալի վրա ձեռքը չի բարձրացել։ Այն էլ անվճար։ Այլապես կկանգներ սահմանին ու թուրք կխփեր։ Մանավանդ որ անվճար էր։ Փողի համար հոգի տվող մարդը, բա, չի օգտագործի՞ անվճար շուն ու շանգյալ խփելու հնարավորությունը։ Բայց` չէ, ոչ մի շուն։ Ոնց կարելի է հարազատ հոգիներ ոչնչացնել։ Միայն` առյուծ։ Այն էլ մեծամեծ գումարներ վճարելով։ Ու գնալ հանգստանալու միջերկրյածովյան սեփական կղզում։ Կարևոր չի` ում անունով է գնել կամ ումից գողացած փողերով։ Կարևորը որ գնել է ու թռել երկրից իր բազմամիլիարդ կարողությունը գրկած։ Ու ինչպե՞ս ձեռքը գրպանը տաներ ու մի փոքր աջակցեր զինվորին գոնե պատերազմի ժամանակ։ Միանգամից կերևար, որ ունի և հոդս կցնդեր քոչի աղքատ քոչվոր լինելու մասին առասպելը։ Որքան փողամոլ ու գող, բայց խելքը չի թռցրել։ Խորամանկ կարիճից վրիպումներ մի ակնկալեք։ Ազգովի էլ մոլորված դեգերեք տարիներ շարունակ, կարիճը չի սխալվի։ Մանավանդ երբ հարցը իր սեփականին է վերաբերում։ Իսկ ձեզ կխաբի։ Հրեշտակափրկիչ ձևանալով կգա կկանգնի կողքներիդ, ազգի արժանավորներին ոտատակ տալուց ու ոչնչացնելուց հետո։ Իսկ դուք արդեն այլ ընտրանք չունենալով ոտները կընկնեք ու կխնդրեք, որ գա ու ձեզ հանի կեղտափոսից։ Ու երբ տեսնեք, որ չի հանում այլ ավելի խորն է ընկղմում, նոր կհիշեք, որ նույնն էր անում, երբ գահին էր տաս տարի շարունակ, կհիշեք որ փողոցներն էիք դուրս եկել ձեր կյանքի գնով նրան իր աթոռից հանելու համար։

Խելք հավաքելուց առաջ մի քիչ գոնե հիշողություն հավաքեք։ Դա էլ հո խելք չի՞ պահանջում։

01 Հունվար, 2021թ.

 ՊԱՏՇԱՃ ՄԱՐՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ոմանք զարմանում են, թե ինչու շատ չեմ գրում, հատկապես ինչու չեմ շարունակում վեպս, ինչու չեմ կազմում համակարգված ուսմունքը և այլն։ Մի քանի պատճառ կա։ Նախ՝ չի կարելի ամեն ինչ հանրամատչելի դարձնել, որովհետև հրապարակում նաև թշնամիներ կան։ Հրապարակումներն էլ չի կարելի մատչելի ու հանգամանալի շարադրել նույն պատճառով, նաև որովհետև հենց մեզանում շատ տարբեր արժեքներով ու ինտելեկտով մարդիկ կան՝ չեն հասկանա ասելիքը, կվատանան անգամ կսկսեն խանգարել։ Հետևաբար հրապարակումներիս մեջ ամեն ինչ չեմ գրում, ինչ էլ որ գրում եմ դիտավորյալ կերպով համակարգված չեմ տեղադրում։ Ուսմունքի շատ դրույթներ ներկայացրել եմ վեպումս, երկխոսությունների մեջ, ոչ բացահայտ ակնարների տեսքով։ Երկրորդ պատճառն այն է, որ բավարար ժամանակ չունեմ։ Ամբողջ ժամանակս ծախսում եմ համացանցում մարդկանց հետաքրքրելու և սթափեցնելու վրա որպեսզի նկատեն ասելիքս, վերլուծություններս ու բացատրություններս և դարձի գան, դառնան համախոհներ ու սկսեն համագործակցել։ Երրորդ պատճառը բխում է երկրորդից` քանի որ համախոհներ շատ չկան ու չեն տարածում գաղափարներս, ապա անիմաստ է նստել ու շարունակել նոր բացահայտումներ ու պարզաբանումներ անել։ Ինչպես ասում են` ասողին լսող է պետք։ Առանց լսողի անիմաստ է որևէ բան ասել։ Չորրորդ պատճառն այն է, որ երբ հեղինակն ինքն է հրապարակավ ներկայացնում իր գաղափարները, ապա դա մարդկանց կողմից դիտվում է որպես ինքնագովազդ ու գոռոզություն։ Մարդիկ շահադիտություն են համարում դա, ընդդիմանում են, մերժում ու հեռանում։ Հետևաբար որևէ առաջընթաց կլինի միայն, երբ ուրիշները տարածեն հեղինակի գաղափարները։ Ինչը ցավոք մեր ազգանվեր զանգվածը դեռ չի հասկանում։ Բոլորի քարացած համոզմունքն է, թե հեղինակն ինքն էլ պիտի տարածի իր գաղափարները, ինքն էլ համախոհներ գտնի, անձամբ էլ դուրս գա փողոց ու առաջնորդի մարդկանց դեպի իշխանափոխություն։ Նախ՝ հասկանանք, որ իսկական առաջնորդը փողոցային ամբոխավարը չէ։ Իսկական առաջնորդը գաղափարական առաջնորդն է, նա ով շատ ավելին է տեսնում քան մնացած բոլորը` գիտի թե ինչ է պետք անել, իսկ ամենակարևորը` ուր է պետք գնալ։ Պատկերավոր ասած` իսկական առաջնորդը նավապետն է, ով ունի բոլոր քարտեզներն ու կողմնացույցը և գիտի այն նշանակետը դեպի ուր պետք է նավարկել։ Իսկ մնացած նավաստիները, նավապետի օգնականներից մինչև թիավարողները, ունեն իրենց նեղ մասնագիտական գործառույթները և գուցե չգիտեն այն ինչ նավապետը գիտի։ Ամեն դեպքում պետք է օրինակ վերցնել բանակից։ Գեներալը նավապետի պես գլխավորում է պայքարը իր շտաբից։ Նա խրամատ մտնելու և իր կյանքը վտանգելու իրավունք չունի։ Կարճ ասած` եթե ուզում ենք որևէ հաջողության հասնել ապա պետք է շարժվենք բանակի կարգ ու կանոնով։ Չի կարելի առաջնորդին կոչ անել դուրս գալ փողոց, կամ այլ կերպ ասած` գնալ առաջնագիծ։ Դա միանգամից կգլխատի շարժումը։

©Դավիթ Միրզոյան. 3 Հունվարի, 2012թ.

 ՀԻԲՐԻԴԱՅԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄՆԵՐ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո արևմուտքը՝ ջհուդամասոնական օլիգարխիան, այսպես կոչված, «սառը պատերազմ» սկսեց Սովետական միության դեմ Ալեն Դալեսի ծրագրով, որի նպատակն էր այլասերել ու հիմարացնել մարդկանց, կտրել նրանց իրենց երկրի ուսմունքից, ուսմունքազրկել, ազատության կամ լիբերալիզմի գաղափարախոսությամբ դարձնել անսկզբունքային արարածներ, անկարող զատել լավը վատից, ճիշտը սխալից, արդարն անարդարից, ճոխ ու մտացածին ֆիլմերով գայթակղել ու սասանել նրանց հավատը սեփական երկրի ուսմունքի ու ղեկավարության հանդեպ, դարձնել սեփական երկրի հանդեպ անտարբեր, անգամ թշնամի տարրեր, աևմուտքին սիրահարված ու ծառայող և այդպիսով ոչնչացնել երկիրը։ Ինչը և արեցին։ Պետք է սակայն ընդունել, որ այդ պատերազմը նաև մեր դեմ էր ու շարունակվում է ԽՍՀՄ փլուզումից հետո։ Պատահական չէր, որ 90-ականների սկզբներից հեղեղի պես սկսեց երկիր լցվել դրսի «օգնությունը», կազմակերպվեցին արևմտյան տարբեր ՀԿ-ներ ու գրասենյակներ, որոնք գործում են մինչ օրս։ Հենց այդ կազմակերպություններին ու գրասենյակներին ծառայող մեր հայրենակիցներն էին, որ կազմեցին «թավշյա հեղափոխականների» ողնաշարն ու հետագայում մտան ԱԺ և տիրացան երկրի կառավարման լծակներին։ Իսկ ընդհանուր առմամբ ամբողջ ժողովուրդը վարակվեց և մինչ այժմ թունավորվում է այլասերվածությամբ, ազատամտությամբ, կապիտալիզմով, դեմոկրատիայով և այլն։ Դալեսի ծրագրի ամենամեծ հարվածը սակայն եղավ ինդիվիդուալիզմի, հետվաբար սեփական երկրի հանդեպ անպատասխանատվության սերմանումն ու ամրապնդումը։ Տեղից էլ անուսմունք ու անպատասխանատու ազգ էինք անգամ սովետական դարաշրջանում։ Սեփական ուսմունք չունեինք, սովետականն էլ լիովին չընդունեցինք։ Սկզբում վախից ենթարկվում էինք կոմունիստական իշխանություններին, բայց հետո երբ վզներիցս վերցվեց ստալինյան մահակը, դարձանք ամենաանսկզբունքայինն ու ամենաանպատասխանատուն։ Կոռումպացվեցինք ու փչացանք ավելի արագ քան սովետական միության մյուս ազգերը։ Հիմա ևս ամենաանսկզբունքայինն ու ամենաանտարբերն ենք մեր երկրի հանդեպ։ Մեր հիվանդագին անհատապաշտությունը, տգիտությունն ու անսահման գոռոզությունը մեզ ավելի են փչացրել, քան կապիտալիզմ որդեգրած մյուս ազգերին։ Օտար նվաճողների մահակի տակ ապրելու մեր հազարամյա պատմությունը իր դրոշմն է թողել մեր նկարագրի վրա։ Բայց հիմնական հարվածը հասցրել է ուսմունքի բացակայությունը։ Սեփական պետականություն չունենալը կամ օտար նվաճողների տակ ապրելը նույն վնասը չէր կարող տալ մեզ, եթե այդ ողջ ընթացքում ունենայինք մեր ազգային ուսմունքը։ Մեր վաղնջական ուսմունքի շնորհիվ ձևավորված մեր մշակույթը դեռ որոշ ժամանակ պահպանվում էր, իր մեջ կրելով մեր ուսմունքը, բայց կապիտալիզմի և Մեծ եղեռնի հարվածները ջարդուփշուր արեցին մեր մշակույթը, թողնելով մեր ազգին համարյա անողնաշար։ Սովետական տարիները մեզ որոշ ժամանակով փրկեցին կապիտալիզմի մահաբեր ազդեցությունից և փորձեցին որոշ առաքինի մշակույթ ձևավորել, բայց սովետական իշխանավորների փչացածությունն ու կոռուպցիայի տարածումը փչացրեց նաև մեր ողջ ազգին։ Բոլորս դարձանք հանցամիտ ու անտարբեր։ Ու հենց այդ պահին հետ վերադարձավ կապիտալիզմը՝ «մարդը մարդուն գայլ է» իր նշանաբանով ու ավելի արագացրեց մարդկային կերպարանքից զրկվելու մեր արշավը դեպի անդունդ։ Հիմա արդեն անդունդի հատակում գտնվող ճահիճի մեջ ընկղմված, չենք հասկանում` որտեղ ենք, որտեղից ենք եկել ու ինչպես ենք հայտնվել անդունդի հատակում։ Դժբախտությունն այն է, որ համոզված ենք, թե սա մեր բնական տեղն է ու միշտ ենք եղել այստեղ՝ անհայրենիք ու անկապ, միմյանց կոկորդի հիմնավոր նստած։ Համազգային գզվռտոցի մեջ խորապես ընդգրկված, էլ ո՞ւմ աչքին է երևում արտաքին կամ մանավանդ ներքին թշնամին։ Ի՞նչ ելք կա այս ամենից, կհարցնեն որոշ սրտացավ նվիրյալներ։ Կա՞ արդյոք։ Կա իհարկե։ Ամեն խնդիր լուծում ունի։ Ո՞րն է լուծումը։ Ազգային ուսմունքի վերականգնումն ու սերմանումը։ Վերականգնումն արված է։ Հիմա մնում է միայն սերմանել։ Բայց նախ պետք է տեղեկանալ, հասկանալ ու ընդունել։ Հետո՝ դառնալ ուսմունքի սերմնացան։ Չնստել ու սպասել։ Թախտին նստած սպասողը ոչնչի չի հասնի։ Արդյունքներ տեսնելու համար պետք է գործել։ Շատերը սակայն արագ փոփոխություններ են ուզում։ Ուզում են հենց հիմա ու առանց ճիգ ու ջանքի։ Ուզում են, որ գաղափարի հեղինակը հենց ինքն էլ անի գործն ու իրենք վերջապես շունչ քաշեն ու հանգիստ ապրեն։ Այդպես անհնար է։ Չի լինում այդպես։ Արագ լուծումներ չկան ու երբեք չեն եղել։ Ցանկացած վիրահատական միջաամտություն միայն վատացրել է հիվանդի վիճակը։ Մեր հիվանդությունը շատ երկար պաատմություն ունի և միանգամից չի բուժվի։ Չկա կախարդական դեղահաբ։ Բուժումը պահանջում է հետևողական ու ամենօրյա աշխատանք։ Ուրիշ տարբերակ չկա։ Իսկ նրանք ովքեր դեռ արագ լուծումներ են ուզում, արդեն շատ ժամանակ են կորցրել։ Հրաշքներ գուցե լինում են, բայց հրաշքով բուժված հիվանդը ոչինչ չի սովորի և կշարունակի նույն սխալներն անել ու հիվանդանալ։ Հետևաբար կործանարար է հրաշքով բուժվելու ճանապարհը։ Զինվեք համբերությամբ ու սերմանեք ուսմունքը։ Նախ իհարկե ծանոթացեք, հասկացեք ու համոզվեք։ Երբ առաջարկում եմ կարդալ վեպս, կամ Արարչական օրենքները, մի ընդունեք դա որպես հեղինակի քմահաճույք, կամ սնափառություն ու գոռոզություն, մյուս բոլորից գերակա երևալու մղում, կամ գերիշխանության մարմաջ։ Ներկայումս հայ իրականության մեջ ուրիշ առաջարկ չկա՝ ոչ ոք ուրիշ առաջարկություն չունի։ Ոչ ոք դիտարկումներից բացի ուրիշ ոչինչ չի արել, մեղադրանքներից ու պատճառներից բացի ուրիշ ոչինչ չի բացահայտել ու ոչ մի առաջարկություն չունի։ Եթե ուրիշ առաջարկություն չկա, ապա պետք է ծանոթանալ եղածի հետ։ Ծանոթնալուց հրաժարվելը միայն ավելի է խորացնելու հիվանդությունը։ Պատկերավոր ասած՝ հիվանդին շրջապատող բժիշկների բազմության մեջ միայն մեկն է ախտանշանների դիտարկումից զատ ախտորոշել հիվանդությունն ու բուժամիջոց առաջարկել։ Առնվազն ինքնասպանություն է՝ արհամարհել այդ բժշկին միայն այն պատճառով, որ հիվանդն ալարում է կատարել բժշկի ցուցումները, ձգտում է կախարդական դեղահաբ գտնել, կամ պառկել հերթական անօգուտ վիրահատության այն դեպքում երբ իրեն միայն սնունդ է հարկավոր։

©Դավիթ Միրզոյան, 2 Հունվար, 2021թ.