ՌՈՒՍԻ ՀԱՅԱՏՅԱՑՈՒԹՅԱՆ և ՀԱՅԻ ՌՈՒՍԱՏՅԱՑՈՒԹ-ՅԱՆ ԱՌԵՂԾՎԱԾԸ
Շատերը աջ ու ձախ վատաբանում են ռուսներին նրանց ակնհայտ հայատյացության համար, առանց մտածելու, թե կոնկրետ ո՞ւմ են քարկոծում ու կոնկրետ ինչի՞ համար։
Երբ ռուսը պարսիկի լծից փրկեց մեզ, գոհ էինք՝ օրհնում էինք «էն սհաթը»։ Երբ ռուսը Արևմտյան Հայաստանի հո-ղերն էր ազատագրում թուրքից, դարձյալ գոհ էինք։ Հոգա-չափ գոհ էինք ու շնորհակալ թշնամի մահմեդական նվա-ճողների լծից ու շարունակական ասպատակություններից փրկվելու և Ռուսական կայսրության հովանու ներքո հայտ-նըվելու համար։ Գոհ էինք ու շնորհակալ, որ Ռուսական կայսրության հպատակ լինելով, կարող ենք ոչ միայն բո-լոր հպատակների պես օգտվել օրենսդրական, ընդհանրա-պես պետական կառույցի ընձեռած օրինական դաշտի հը-նարավորություններից այլ նաև ազատորեն, անգամ ար-տոնյալ պայմաններով, զբաղվել առևտրական և այլ գոր-ծունեությամբ։ Բայց երբ ռուսը բացահայտեց ու առգրա-վեց մեր ապօրինի զենքի ու զինամթերքի պահեստները, փակեց մեր եկեղեցիները, որտեղ ապօրինի զենք էինք կուտակել, ձերբակալեց մեր տերտերներին ու մյուս բոլոր օրինազանցներին, և մեզ ընդհանրապես անվստահելի տարր համարեց, «крамола»՝ խռովարարներ, անվանլով, սկսեցինք դժգոհել։ Այն ժամանակ գուցե չէինք հասկա-նում, սակայն հիմա ժամանակն է հասկանալ, որ կայսրու-թյան դեմ մեզ հրահրում էին մեր թշնամիները, որ այդ նրանք էին ներքաշել մեզ սոցիալ-դեմոկրատական շար-ժումների և ազգային-ազատագրական պայքարի մեջ ու զենք մատակարարել մեզ, որ հենց նրանք էլ տեղեկացրել էին Կայսրության օրինապահ մարմիններին մեր ապօրինի զենքի կուտակումների մասին՝ բոլոր պահեստների գտնը-վելու վայրերն ու զենքի և զինամթերքի քանակները ներ-առյալ։ Գոնե հիմա պետք է հասկանանք, որ մեր թշնամու նպատակը հայերի և Ռուսական կայսրության միջև թշնա-մություն սերմանելն էր, ինչին նրանք շատ փայլուն կեր-պով հասան այնպես, ինչպես Օսմանյան Կայսրությունում։ Հարկավոր է պատմություն ուսումնասիրել։ Երբ Ռուսական Կայսրությունում մեր թշնամի սոցիալ-դեմոկրատները հե-ղափոխություն իրականացրեցին, գահընկեց անելով կայ-սըրին, մենք շատ ուրախացանք։ Բայց երբ դրանից հետո բոլշևիկ սոցիալ-դեմոկրատները միանձնյա գլխավորեցին երկիրն ու հետ քաշեցին զորքերը ռուս-թուրքական ռազ-մաճակատից, դժգոհեցինք, որ ռուսները լքում են մեզ։ Այն ժամանակ իհարկե չէինք հասկանում, որ բոլշևիկներն ամենևին էլ ռուս չէին, այլ ջհուդամասոն սրիկաներ։ Բայց հիմա ժամանակն է հասկանալ։ Երբ ջհուդամասոն բոլշե-վիկները հետ վերադարձան Հայաստան ռուսական «կար-միր բանակով», ուրախացանք, գոհ ու շնորհակալ ռուսի փրկարար միջամտության համար։ Այնքան գոհ էինք ու շնորհակալ, որ երբ նրանք սկսեցին մաս-մաս անել մեր երկիրն ու մեր հողերը աջ ու ձախ բաժանել մեր հարևան-ներին, ոչինչ չհասկացանք։ Ու երբ սովետական Ռուսաս-տանը սկսեց սննդամթերքի ճոխ-ճոխ մատակարարումնե-րը, մեզ փրկելով սովից ու հիվանդություններից, հան-դարտվեցինք ու ամեն ինչ մոռացանք։ Իսկ երբ սկսեց փութաջանորեն քաղաքներ ու գյուղեր կառուցել, արդյու-նաբերություն հիմնել, արվեստ ու մշակույթ զարգացնել, երջանկացանք ու շարունակեցինք ապրել գոհ ու շնորհա-կալ։ Հետագայում երես առանք, ընկանք կոռուպցիայի գիրկը, տրվեցինք ցոփ ու շվայտ կյանքի ողջ ընտրանուն, անգամ գոռոզացանք ու արդեն քթներս վեր տնկած էինք քայլում ոչ միայն մեր երկրում, այլ նաև հենց Ռուսաստա-նում։ Ու, ինչպես նախկինում՝ մոտ հարյուր տարի առաջ, կրկին նույն ջհուդա-մասոնական ուժերի հրահրումով սկսե-ցինք անկախական խմբակներ կազմել ու ռուսական գեր-իշխանությունից անկախանալու շարժումներ ծավալել։ Երբ նրանք, բնականաբար, զարմացան, որ Միության կազմում առոք-փառոք ապրելուց հետո անկախություն ենք ուզում, և սկսեցին հետապնդել մեր անկախականներին, կրկին դարձան մեր աչքի փուշը, մեր թշնամին։ Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ, չնայած, սկսեցինք շողոքորթ կերպով «լենին-պարտիա-գարբաչով» գոռալ։ Բայց երբ մեր հույսե-րը չարդարացան ու սովետական իշխանությունները մեր դեմ ելան սումգաիթյան, հետո բաքվի կոտորածներով, Սպիտակի երկրաշարժով ու վերջապես իրենց «Կոլցո» օպերացիայով, անչափ զայրացանք, բայց շարունակեցինք ոչինչ չհասկանալ, որ Սովետական Միությունից անջատո-ղական շարժումները, հատկապես ողջ «պերեստրոյկան» ու ղարաբաղյան շարժումը ջհուդամասոններն էին ծրագրել Սովետական Միությունը փլուզելու նպատակով։ Երբ նոր անկախացած Հայաստանի ղեկավարությունը, Անկախ Պե-տությունների Համագործակցության կազմում գտնվելով հանդերձ, սկսեց «կոմպլիմենտար» քաղաքականություն վարել, իրականում դավաճանել իր դաշնակից երկրին, նը-րա թշնամու՝ արևմուտքի, հետ համագործակցելով, սկսե-ցինք զարմանալ, թե ինչո՞ւ հանկարծ մեր դաշնակիցը մեզ չի վստահում ու սկսել է թշնամաբար վերաբերվել մեզ։ Գուցե «գույք պարտքի դիմաց» ծրագիրը, մեր երկրին տիրանալու միտումով, նաև մեր անմիջական թշնամուն զենք վաճառելու իրողությունները մեր իսկ անկայուն, ավելի ճիշտ՝ անողնաշար ու անսկզբունքային, կամ ավելի ճիշտն ասած՝ մեր դավաճանական քայլերի պատասխա՞նն են։ Սովորաբար մարդիկ չեն նկատում իրենց քայլերի ստոր բնույթն ու իրենց դավաճան էությունը, փոխարենը՝ նկատում, զարմանում անգամ վրդովվում են դիմացինի պատասխան քայլերի վրա։ Չգիտես ինչու, մեզ միշտ թը-վում է, թե դիմացինն անհասկացող է՝ ինչ էլ անենք, միև-նույն է, չի հասկանա ու չի փոխի իր վերաբերմունքը մեր հանդեպ։
Գոնե մի փոքր ազնվություն պետք է ունենանք նկատելու, որ առաջինը մեր դավաճանական քայլերն էին, որ մեր դաշնակցին թշնամացրեցին մեզ հետ։ Մի՞թե ոչ ոք չի մտածե՞լ, թե ինչո՞ւ մեր հանդեպ ավելի քան հարյուր տարվա վստահությունից ու մեզ իր երկրի տարածքում բազմապիսի արտոնություններ շնորհելուց հետո, Ռուսա-ստանի կայսրը միանգամից փոխեց իր վերաբերմունքը մեր հանդեպ ու մեզ, «крамола»՝ խռովարարներ, համարե-լով, սկսեց հետապնդել։ Մի՞թե ոչ ոք դեռ չի հասկանում, որ սոցիալ-դեմոկրատ բոլշևիկները հիմնականում ռուս չեն եղել։ Ոչ ոք չի հիշո՞ւմ, որ Ստալինը հալածում էր ու սպանում ոչ միայն Կոմունիստական կուսակցության ջը-հուդ անդամներին այլ ընդհանրապես բոլոր ջհուդներին էր հալածում ու աքսորում։ Ոչ ոք չի նկատո՞ւմ, որ Սովետա-կան Միությունում ազգամիջյան կռիվները վերսկսվեցին, երբ Ստալինին սպանելուց հետո, ջհուդներն անցան իշխա-նության գլուխ ու որ հենց այդ ժամանակ սկսվեց հայա-թափվել հատկապես Նախիջևանը։ Մի՞թե գաղտնիք է, որ ջհուդամասոնական արևմուտքն է հրահրել ազգամիջյան բախումները Սովետական Միությունում, առաջին հերթին հենց ղարաբաղյան հակամարտությունը, որպեսզի քանդի հսկա երկիրը։ Կամ մի՞թե պարզ չի, որ Ռուսաստանը չի վստահում մեզ, որովհետև նախկինում արդեն մի քանի անգամ թքել ենք այն ձեռքի մեջ, որը մեզ կերակրում ու պաշտպանում էր մեր ոխերիմ թշնամիներից, հատկապես Մեծ Եղեռնից հետո։ Խռովարարությունից, անկախակա-նությունից ու մեր տխրահռչակ «կոմպլիմենտար» քաղա-քականությունից հետո որքա՞ն հիմար պիտի լինի ռուսը, որպեսզի վստահի մեզ։
Ռուսական կայսրության դեմ հայ խռովարարների շար-ժումը ջհուդներն են հրահրել։ Նույն ձեռագրով ջհուդները կազմակերպել են հայ առաջին կուսակցություններն ու նը-րանց միջոցով ողջ ազգին հրահրել Օսմանյան կայսրու-թյան դեմ։ Մինչ այդ և՛ Ռուսական, և՛ Օսմանյան կայսրու-թյուններում հայերն ապրում էին արտոնյալ պայմաններ վայելելով և՛ առևտրում, և՛ արդյունաբերության մեջ, և՛ բանկային համակարգում, և այլն։
Նկատենք, որ նրկայումս հայերը առոք-փառոք ապրում են ու բարգավաճում, անգամ արտոնյալ դիրք ունեն այն եր-կըրներում, որոնց դեմ ազգային-ազատագրական շարժում-ներ չեն սկսել՝ Իրանում, Սիրիայում, Լիբանանում, Եգիպ-տոսում, Իրաքում և այլն։ Բոլոր թունդ մահմեդական եր-կըրներում, հայերն արտոնյալ պայմաններով մինչ օրս ապրում են միայն, որովհետև այդ երկրների դեմ ոչ մի անկախական շարժումներ չեն կազմակերպել՝ ո՛չ քաղա-քական, ո՛չ էլ մանավանդ ռազմական բնույթի։ Ռուսական և Օսմանյան կայսություններում հայերը կորցրել են իրենց արտոնյալ դիրքն ու հալածվել միայն այն պատճառով, որ այդ երկրների դեմ զինված անկախական պայքար են ծա-վալել։
Ասածս չի նշանակում, թե ոչ մի դեպքում չէր կարելի ազ-գային-ազատագրական պայքարի ելնել։ Բայց եթե Օսման-յան կայսրության դեմ մեր ազգային-ազատագրական պայ-քարը կարելի է ինչ որ տեղ արդարացնել, ապա Ռուսա-կան կայսրության դեմ զինված անկախական պայքարը ոչ մի արդարացում չունի։ Ռուսական կայսրությունը հայերին ի սկզբանե արտոնյալ պայմաններ էր տվել առևտրի ու ցանկացած արտադրական գործունեության ոլորտում, թույ-լատրել էր հայ եկեղեցու, հայկական դպրոցների ու վար-ժարանների ազատ գործունեությունը և ընդհանրապես ոչ մի ազգային խտրականություն չէր դնում ռուսի ու հայի միջև։ Նկատենք որ ռուս ազնվականության մեջ ծագումով հայ շառավիղներ կային։ Ընդհանրապես, Ռուսական Կայ-սըրության բոլոր ազգերը հավասար պայմաններ էին վա-յելում։ Օրինակ՝ Լենինի կալմիկ հայրը ռուսական բարձր-աստիճան պաշտոնյա էր։ Օսմանյան կայսրությունը ևս ազգային խտրականություն չէր դնում, այլապես հայերը չէին կարողանա իրենց ձեռքում կենտրոնացնել կայսրու-թյան առևտրի, բանկային ու արդյունաբերական ոլորտի մեծ մասը և այլն, անգամ՝ լինել Աբդուլ Համիդի անձնա-կան խորհրդականները։
Ինչևէ... Մտածել է պետք, նախքան աջ ու ձախ քարեր նետելը։ Ամեն ինչ իր պատճառահետևանքային կապի մեջ է։ Չի կարելի միայն սեփական նկրտումներից բացի ուրիշ որևէ բան չնկատել, կամ տեսնել ամբողջ պատճառահետե-վանքային շղթայի միայն մի փոքր, հատկապես մեր անձ-նական դիրքորոշումը պաշտպանող հատվածները։ Չի կա-րելի ոչ միայն, որովհետև արդար չէ, այլ նաև որովհետև մեծապես վնասում է մեր դաշնակցի հետ մեր հարաբերու-թյուններին ու հետևաբար մեծ վտանգի տակ դնում մեր սեփական երկրի ապագան։
Ամեն դեպքում՝ հատկավոր է պատմություն սովորել՝ իմա-նալ ճշմարիտ պատմությունը, հատկապես՝ թե ո՞վ է մեր ազգի իսկական թշնամին, ինչե՞ր է արել մինչ օրս ու դեռ ինչե՞ր է ծրագրել անելու։ Հակառակ դեպքում չենք կարո-ղանա կողմնորոշվել, թե որտեղի՞ց է պետք սպասել հա-ջորդ հարվածը, ինչպիսի՞ն է այն լինելու և ի՞նչ ուժգնու-թյան, ու հետևաբար չենք կարողանա արդյունավետ պաշտպանություն կազմակերպել, դիմակայել ու հետ շպըր-տել դեպի մեզ ուղղված հարվածները։ Էլ չխոսենք հաղ-թանակի մասին։
Մեր թշնամին հետևողական ու գիտականորեն հիմնավոր-ված պայքար է մղում մեր դեմ արդեն երեք հազար տարի շարունակ։ Նա արդեն հասցրել է իսպառ վերացնել մեր ազգային ուսմունքն ու այդ ուսմունքի հիման վրա առա-ջացած մեր մշակույթը։ Մեր երիտասարդությունը այլան-դակապաշտ հակամշակույթի գերին է արդեն։ Մեր ավագ սերունդը ևս բարոյազուրկ ու հանցամիտ, միմյանց հակա-մարտ ու թշնամի դիմագիծ ունի։
Արդեն շատ ենք ուշացրել մեր ազգային ուսմունքի սեր-մանումը։ Դա պիտի արվեր գոնե անկախացում ստանա-լուց անմիջապես հետո։ Չէր կարելի գլխապատառ ընկնել կապիտալիզմի գիրկը։ Կապիտալիզմը իսպառ քայքայեց այն ամենն, ինչ դեռ մնացել էր մեր մշակույթից, ու լիովին փչացրեց մեզ։
Մեր ազգային ուսմունքը եղբայրությունն է։ Այն ամեն օր մեր շուրթերին է, սակայն մենք դեռ չենք հասկացել։ Միմ-յանց «քույր» ու «եղբայր»-ով ենք դիմում, բայց ոչինչ չենք կռահում։ Եղբայրության ուսմունքը ենթադրում է ազգայ-նացված տնտեսություն և նահապետական՝ միապետա-կան, կառավարում։ Կապիտալիզմը մեր ուսմունքի անտա-գոնիստն է։ Ինչպե՞ս կարելի է «եղբայր» համարել մեկին ու միևնույն ժամանակ շահագործել նրան։ Ովքեր դեռ չեն հասկացել սա ու շարունակում են ենթարկվել արևմտյան արժեքներին՝ դեմոկրատիային ու կապիտալիզմին, ապա ակամա ազգը տանում են դեպի կործանում։
©Դավիթ Միրզոյան (ԴՍ). 28 Նոյեմբեր 2018 թ.
Շատերը աջ ու ձախ վատաբանում են ռուսներին նրանց ակնհայտ հայատյացության համար, առանց մտածելու, թե կոնկրետ ո՞ւմ են քարկոծում ու կոնկրետ ինչի՞ համար։
Երբ ռուսը պարսիկի լծից փրկեց մեզ, գոհ էինք՝ օրհնում էինք «էն սհաթը»։ Երբ ռուսը Արևմտյան Հայաստանի հո-ղերն էր ազատագրում թուրքից, դարձյալ գոհ էինք։ Հոգա-չափ գոհ էինք ու շնորհակալ թշնամի մահմեդական նվա-ճողների լծից ու շարունակական ասպատակություններից փրկվելու և Ռուսական կայսրության հովանու ներքո հայտ-նըվելու համար։ Գոհ էինք ու շնորհակալ, որ Ռուսական կայսրության հպատակ լինելով, կարող ենք ոչ միայն բո-լոր հպատակների պես օգտվել օրենսդրական, ընդհանրա-պես պետական կառույցի ընձեռած օրինական դաշտի հը-նարավորություններից այլ նաև ազատորեն, անգամ ար-տոնյալ պայմաններով, զբաղվել առևտրական և այլ գոր-ծունեությամբ։ Բայց երբ ռուսը բացահայտեց ու առգրա-վեց մեր ապօրինի զենքի ու զինամթերքի պահեստները, փակեց մեր եկեղեցիները, որտեղ ապօրինի զենք էինք կուտակել, ձերբակալեց մեր տերտերներին ու մյուս բոլոր օրինազանցներին, և մեզ ընդհանրապես անվստահելի տարր համարեց, «крамола»՝ խռովարարներ, անվանլով, սկսեցինք դժգոհել։ Այն ժամանակ գուցե չէինք հասկա-նում, սակայն հիմա ժամանակն է հասկանալ, որ կայսրու-թյան դեմ մեզ հրահրում էին մեր թշնամիները, որ այդ նրանք էին ներքաշել մեզ սոցիալ-դեմոկրատական շար-ժումների և ազգային-ազատագրական պայքարի մեջ ու զենք մատակարարել մեզ, որ հենց նրանք էլ տեղեկացրել էին Կայսրության օրինապահ մարմիններին մեր ապօրինի զենքի կուտակումների մասին՝ բոլոր պահեստների գտնը-վելու վայրերն ու զենքի և զինամթերքի քանակները ներ-առյալ։ Գոնե հիմա պետք է հասկանանք, որ մեր թշնամու նպատակը հայերի և Ռուսական կայսրության միջև թշնա-մություն սերմանելն էր, ինչին նրանք շատ փայլուն կեր-պով հասան այնպես, ինչպես Օսմանյան Կայսրությունում։ Հարկավոր է պատմություն ուսումնասիրել։ Երբ Ռուսական Կայսրությունում մեր թշնամի սոցիալ-դեմոկրատները հե-ղափոխություն իրականացրեցին, գահընկեց անելով կայ-սըրին, մենք շատ ուրախացանք։ Բայց երբ դրանից հետո բոլշևիկ սոցիալ-դեմոկրատները միանձնյա գլխավորեցին երկիրն ու հետ քաշեցին զորքերը ռուս-թուրքական ռազ-մաճակատից, դժգոհեցինք, որ ռուսները լքում են մեզ։ Այն ժամանակ իհարկե չէինք հասկանում, որ բոլշևիկներն ամենևին էլ ռուս չէին, այլ ջհուդամասոն սրիկաներ։ Բայց հիմա ժամանակն է հասկանալ։ Երբ ջհուդամասոն բոլշե-վիկները հետ վերադարձան Հայաստան ռուսական «կար-միր բանակով», ուրախացանք, գոհ ու շնորհակալ ռուսի փրկարար միջամտության համար։ Այնքան գոհ էինք ու շնորհակալ, որ երբ նրանք սկսեցին մաս-մաս անել մեր երկիրն ու մեր հողերը աջ ու ձախ բաժանել մեր հարևան-ներին, ոչինչ չհասկացանք։ Ու երբ սովետական Ռուսաս-տանը սկսեց սննդամթերքի ճոխ-ճոխ մատակարարումնե-րը, մեզ փրկելով սովից ու հիվանդություններից, հան-դարտվեցինք ու ամեն ինչ մոռացանք։ Իսկ երբ սկսեց փութաջանորեն քաղաքներ ու գյուղեր կառուցել, արդյու-նաբերություն հիմնել, արվեստ ու մշակույթ զարգացնել, երջանկացանք ու շարունակեցինք ապրել գոհ ու շնորհա-կալ։ Հետագայում երես առանք, ընկանք կոռուպցիայի գիրկը, տրվեցինք ցոփ ու շվայտ կյանքի ողջ ընտրանուն, անգամ գոռոզացանք ու արդեն քթներս վեր տնկած էինք քայլում ոչ միայն մեր երկրում, այլ նաև հենց Ռուսաստա-նում։ Ու, ինչպես նախկինում՝ մոտ հարյուր տարի առաջ, կրկին նույն ջհուդա-մասոնական ուժերի հրահրումով սկսե-ցինք անկախական խմբակներ կազմել ու ռուսական գեր-իշխանությունից անկախանալու շարժումներ ծավալել։ Երբ նրանք, բնականաբար, զարմացան, որ Միության կազմում առոք-փառոք ապրելուց հետո անկախություն ենք ուզում, և սկսեցին հետապնդել մեր անկախականներին, կրկին դարձան մեր աչքի փուշը, մեր թշնամին։ Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ, չնայած, սկսեցինք շողոքորթ կերպով «լենին-պարտիա-գարբաչով» գոռալ։ Բայց երբ մեր հույսե-րը չարդարացան ու սովետական իշխանությունները մեր դեմ ելան սումգաիթյան, հետո բաքվի կոտորածներով, Սպիտակի երկրաշարժով ու վերջապես իրենց «Կոլցո» օպերացիայով, անչափ զայրացանք, բայց շարունակեցինք ոչինչ չհասկանալ, որ Սովետական Միությունից անջատո-ղական շարժումները, հատկապես ողջ «պերեստրոյկան» ու ղարաբաղյան շարժումը ջհուդամասոններն էին ծրագրել Սովետական Միությունը փլուզելու նպատակով։ Երբ նոր անկախացած Հայաստանի ղեկավարությունը, Անկախ Պե-տությունների Համագործակցության կազմում գտնվելով հանդերձ, սկսեց «կոմպլիմենտար» քաղաքականություն վարել, իրականում դավաճանել իր դաշնակից երկրին, նը-րա թշնամու՝ արևմուտքի, հետ համագործակցելով, սկսե-ցինք զարմանալ, թե ինչո՞ւ հանկարծ մեր դաշնակիցը մեզ չի վստահում ու սկսել է թշնամաբար վերաբերվել մեզ։ Գուցե «գույք պարտքի դիմաց» ծրագիրը, մեր երկրին տիրանալու միտումով, նաև մեր անմիջական թշնամուն զենք վաճառելու իրողությունները մեր իսկ անկայուն, ավելի ճիշտ՝ անողնաշար ու անսկզբունքային, կամ ավելի ճիշտն ասած՝ մեր դավաճանական քայլերի պատասխա՞նն են։ Սովորաբար մարդիկ չեն նկատում իրենց քայլերի ստոր բնույթն ու իրենց դավաճան էությունը, փոխարենը՝ նկատում, զարմանում անգամ վրդովվում են դիմացինի պատասխան քայլերի վրա։ Չգիտես ինչու, մեզ միշտ թը-վում է, թե դիմացինն անհասկացող է՝ ինչ էլ անենք, միև-նույն է, չի հասկանա ու չի փոխի իր վերաբերմունքը մեր հանդեպ։
Գոնե մի փոքր ազնվություն պետք է ունենանք նկատելու, որ առաջինը մեր դավաճանական քայլերն էին, որ մեր դաշնակցին թշնամացրեցին մեզ հետ։ Մի՞թե ոչ ոք չի մտածե՞լ, թե ինչո՞ւ մեր հանդեպ ավելի քան հարյուր տարվա վստահությունից ու մեզ իր երկրի տարածքում բազմապիսի արտոնություններ շնորհելուց հետո, Ռուսա-ստանի կայսրը միանգամից փոխեց իր վերաբերմունքը մեր հանդեպ ու մեզ, «крамола»՝ խռովարարներ, համարե-լով, սկսեց հետապնդել։ Մի՞թե ոչ ոք դեռ չի հասկանում, որ սոցիալ-դեմոկրատ բոլշևիկները հիմնականում ռուս չեն եղել։ Ոչ ոք չի հիշո՞ւմ, որ Ստալինը հալածում էր ու սպանում ոչ միայն Կոմունիստական կուսակցության ջը-հուդ անդամներին այլ ընդհանրապես բոլոր ջհուդներին էր հալածում ու աքսորում։ Ոչ ոք չի նկատո՞ւմ, որ Սովետա-կան Միությունում ազգամիջյան կռիվները վերսկսվեցին, երբ Ստալինին սպանելուց հետո, ջհուդներն անցան իշխա-նության գլուխ ու որ հենց այդ ժամանակ սկսվեց հայա-թափվել հատկապես Նախիջևանը։ Մի՞թե գաղտնիք է, որ ջհուդամասոնական արևմուտքն է հրահրել ազգամիջյան բախումները Սովետական Միությունում, առաջին հերթին հենց ղարաբաղյան հակամարտությունը, որպեսզի քանդի հսկա երկիրը։ Կամ մի՞թե պարզ չի, որ Ռուսաստանը չի վստահում մեզ, որովհետև նախկինում արդեն մի քանի անգամ թքել ենք այն ձեռքի մեջ, որը մեզ կերակրում ու պաշտպանում էր մեր ոխերիմ թշնամիներից, հատկապես Մեծ Եղեռնից հետո։ Խռովարարությունից, անկախակա-նությունից ու մեր տխրահռչակ «կոմպլիմենտար» քաղա-քականությունից հետո որքա՞ն հիմար պիտի լինի ռուսը, որպեսզի վստահի մեզ։
Ռուսական կայսրության դեմ հայ խռովարարների շար-ժումը ջհուդներն են հրահրել։ Նույն ձեռագրով ջհուդները կազմակերպել են հայ առաջին կուսակցություններն ու նը-րանց միջոցով ողջ ազգին հրահրել Օսմանյան կայսրու-թյան դեմ։ Մինչ այդ և՛ Ռուսական, և՛ Օսմանյան կայսրու-թյուններում հայերն ապրում էին արտոնյալ պայմաններ վայելելով և՛ առևտրում, և՛ արդյունաբերության մեջ, և՛ բանկային համակարգում, և այլն։
Նկատենք, որ նրկայումս հայերը առոք-փառոք ապրում են ու բարգավաճում, անգամ արտոնյալ դիրք ունեն այն եր-կըրներում, որոնց դեմ ազգային-ազատագրական շարժում-ներ չեն սկսել՝ Իրանում, Սիրիայում, Լիբանանում, Եգիպ-տոսում, Իրաքում և այլն։ Բոլոր թունդ մահմեդական եր-կըրներում, հայերն արտոնյալ պայմաններով մինչ օրս ապրում են միայն, որովհետև այդ երկրների դեմ ոչ մի անկախական շարժումներ չեն կազմակերպել՝ ո՛չ քաղա-քական, ո՛չ էլ մանավանդ ռազմական բնույթի։ Ռուսական և Օսմանյան կայսություններում հայերը կորցրել են իրենց արտոնյալ դիրքն ու հալածվել միայն այն պատճառով, որ այդ երկրների դեմ զինված անկախական պայքար են ծա-վալել։
Ասածս չի նշանակում, թե ոչ մի դեպքում չէր կարելի ազ-գային-ազատագրական պայքարի ելնել։ Բայց եթե Օսման-յան կայսրության դեմ մեր ազգային-ազատագրական պայ-քարը կարելի է ինչ որ տեղ արդարացնել, ապա Ռուսա-կան կայսրության դեմ զինված անկախական պայքարը ոչ մի արդարացում չունի։ Ռուսական կայսրությունը հայերին ի սկզբանե արտոնյալ պայմաններ էր տվել առևտրի ու ցանկացած արտադրական գործունեության ոլորտում, թույ-լատրել էր հայ եկեղեցու, հայկական դպրոցների ու վար-ժարանների ազատ գործունեությունը և ընդհանրապես ոչ մի ազգային խտրականություն չէր դնում ռուսի ու հայի միջև։ Նկատենք որ ռուս ազնվականության մեջ ծագումով հայ շառավիղներ կային։ Ընդհանրապես, Ռուսական Կայ-սըրության բոլոր ազգերը հավասար պայմաններ էին վա-յելում։ Օրինակ՝ Լենինի կալմիկ հայրը ռուսական բարձր-աստիճան պաշտոնյա էր։ Օսմանյան կայսրությունը ևս ազգային խտրականություն չէր դնում, այլապես հայերը չէին կարողանա իրենց ձեռքում կենտրոնացնել կայսրու-թյան առևտրի, բանկային ու արդյունաբերական ոլորտի մեծ մասը և այլն, անգամ՝ լինել Աբդուլ Համիդի անձնա-կան խորհրդականները։
Ինչևէ... Մտածել է պետք, նախքան աջ ու ձախ քարեր նետելը։ Ամեն ինչ իր պատճառահետևանքային կապի մեջ է։ Չի կարելի միայն սեփական նկրտումներից բացի ուրիշ որևէ բան չնկատել, կամ տեսնել ամբողջ պատճառահետե-վանքային շղթայի միայն մի փոքր, հատկապես մեր անձ-նական դիրքորոշումը պաշտպանող հատվածները։ Չի կա-րելի ոչ միայն, որովհետև արդար չէ, այլ նաև որովհետև մեծապես վնասում է մեր դաշնակցի հետ մեր հարաբերու-թյուններին ու հետևաբար մեծ վտանգի տակ դնում մեր սեփական երկրի ապագան։
Ամեն դեպքում՝ հատկավոր է պատմություն սովորել՝ իմա-նալ ճշմարիտ պատմությունը, հատկապես՝ թե ո՞վ է մեր ազգի իսկական թշնամին, ինչե՞ր է արել մինչ օրս ու դեռ ինչե՞ր է ծրագրել անելու։ Հակառակ դեպքում չենք կարո-ղանա կողմնորոշվել, թե որտեղի՞ց է պետք սպասել հա-ջորդ հարվածը, ինչպիսի՞ն է այն լինելու և ի՞նչ ուժգնու-թյան, ու հետևաբար չենք կարողանա արդյունավետ պաշտպանություն կազմակերպել, դիմակայել ու հետ շպըր-տել դեպի մեզ ուղղված հարվածները։ Էլ չխոսենք հաղ-թանակի մասին։
Մեր թշնամին հետևողական ու գիտականորեն հիմնավոր-ված պայքար է մղում մեր դեմ արդեն երեք հազար տարի շարունակ։ Նա արդեն հասցրել է իսպառ վերացնել մեր ազգային ուսմունքն ու այդ ուսմունքի հիման վրա առա-ջացած մեր մշակույթը։ Մեր երիտասարդությունը այլան-դակապաշտ հակամշակույթի գերին է արդեն։ Մեր ավագ սերունդը ևս բարոյազուրկ ու հանցամիտ, միմյանց հակա-մարտ ու թշնամի դիմագիծ ունի։
Արդեն շատ ենք ուշացրել մեր ազգային ուսմունքի սեր-մանումը։ Դա պիտի արվեր գոնե անկախացում ստանա-լուց անմիջապես հետո։ Չէր կարելի գլխապատառ ընկնել կապիտալիզմի գիրկը։ Կապիտալիզմը իսպառ քայքայեց այն ամենն, ինչ դեռ մնացել էր մեր մշակույթից, ու լիովին փչացրեց մեզ։
Մեր ազգային ուսմունքը եղբայրությունն է։ Այն ամեն օր մեր շուրթերին է, սակայն մենք դեռ չենք հասկացել։ Միմ-յանց «քույր» ու «եղբայր»-ով ենք դիմում, բայց ոչինչ չենք կռահում։ Եղբայրության ուսմունքը ենթադրում է ազգայ-նացված տնտեսություն և նահապետական՝ միապետա-կան, կառավարում։ Կապիտալիզմը մեր ուսմունքի անտա-գոնիստն է։ Ինչպե՞ս կարելի է «եղբայր» համարել մեկին ու միևնույն ժամանակ շահագործել նրան։ Ովքեր դեռ չեն հասկացել սա ու շարունակում են ենթարկվել արևմտյան արժեքներին՝ դեմոկրատիային ու կապիտալիզմին, ապա ակամա ազգը տանում են դեպի կործանում։
©Դավիթ Միրզոյան (ԴՍ). 28 Նոյեմբեր 2018 թ.
