ՈՒՍՄՈՒՆՔ - ԿՐՈՆ
Ուսմունքն ու կրոնը միանգամայն տարբեր բաներ են։ Ան-հրաժեշտ է տարբերել մեկը մյուսից։ Ուսմունքը աշ-խարհճանաչողություն է, գիտելիքների համակարգ համա-տիերական օրինաչափությունների մասին։ Այլ կերպ ասած՝ ուսմունքը գիտություն է, լույս, անընդհատ պրպը-տում, նորանոր ճշմարտությունների հայտնաբերման գործ-ընթաց։
Կրոնը հակառակը՝ քարացած դոգմաների ու մարդու ուղե-ղը պարալիզող, նրա վրա իշխելու միտված ծիսակատա-րությունների համակարգ է, հույսի՝ ցանկալիի անհիմն ակնկալիքի, ու հավատի՝ ոչ լիարժեք գիտելիքի, կամ ցանկալիի անորոշ ակնկալիքի խառնափնթոր։ Կրոնը համեմտական խավար է, համարյա՝ տգիտություն, և այլն։ Ասվածը հատկապես ճիշտ է Քրիստոնեություն կրոնի վե-րաբերյալ, մանավանդ՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցու։
Բոլոր կրոնների հիմքում որոշակի ուսմունք կա։ Բոլոր կրոննրն առաջացել են որևէ ուսմունքի հիման վրա։ Ոչ մի ուսմունք իր նախասկզբնական վիճաով չի պահպանվել։ Բոլորն ի վերջո կրոնների են վերածված։ Կրոնի հետե-վորդները, մանավանդ մոլեռանդ հավատացյալները չեն նկատում, որ իրենց պաշտելիները կրոնավորներ չեն եղել, այլ ուսմունքի հիմնադիրներ։ Հատկապես քրիստոնյաները չեն նկատում, որ Քրիստոսը ուսմունքի ուսուցիչ էր, որ նրա պայքարը հենց կրոնավորների դեմ էր, որոնք էլ, ի վերջո, սպանեցին նրան։ Առանց երկմտելու ընդունում են ու հնազանդվում իրենց կրոնական կառռւյցին ու կրոնա-վորներին։ Ընդհանրապես, մոռանում են, որ ոչ մի ուս-մունք տարածող կրոնավոր չի եղել։
Ուսմունքը համատիեզերական է, հետևաբար՝ համամարդ-կային, չնայած սկսվում է որոշակի ազգությունից կամ անհատից։ Մեր նախնյաց աշխարհճանաչողությունն էլ է սկսվել այսպես։ Աշխարհճանաչողությունը ներառում է ոչ միայն մակրոկոսմը՝ արտաքին աշխարհը տիեզերքի հետ միասին, այլ նաև միկրոկոսմը՝ մարդու ներքնաշխարհն ու հասարակության արժեքների համակարգը։
Մեր նախնյաց ուսմունքը՝ աշխարհճանաչողությունը, ներ-առում էր արևի պաշտամունք մակրոկոսմի շրջանականե-րում, քանի որ արևը կենտրոնական տեղ ուներ երկնքում։ Իսկ միկրոկոսմի շրջանակներում կար ճշմարտության, արդարության, բարու ու գեղեցիկի պաշտամունք «Սիրիր մերձավորիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում» դրույթի գլխավորությամբ։ Բայց, քանի որ այս բոլորը վերացական հասկացություններ են, ապա պատկերվում էին կամ արևի, կամ մարդկային կերպարանքներով, ցուլին՝ սեփական էգոին, սպանող Միհրի տեսքով, օրինակ, և այլն։
Զորոաստրը, նաև Կրիշնան ու Քրիստոսը Միհրի՝ ճշմար-տության ու արդարության խորհրդանիշի, տարբերակներն են։ Տարբեր ժողովուրդների կրոններում (ուսմունքները միշտ էլ կրոն դառնալու միտում են ունեցել) առկա են մեր նախնյաց ամենաառաջնային ուսմունքի տարրեր։ Բացա-ռություն չէ նաև Քրիստոնեություն ուսմունքը։ «Գործք Առաքելոց» գրքում կարելի է տեսնել «Սիրիր մերձավորիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում» դրույթի կիրառման օրինակներ։ Առաջին դարի քրիստոնյա համայնքները իրա-վահավասար ու հավասարազոր անհատների եղբայրական համայնքներ էին, ուր չկար մարդու կողմից մարդու շահա-գործում։ Եթե նմանություն եք նկատում «Ոսկի քաղաք»-ի կամ «Ուտոպիա»-ի հետ, ապա դա բնական է։ Ուտոպիստ- Սոցիալիստները ճշմարտության ու արդարության գաղա-փարները վերցրել է միևնույն աղբյուրից։ Գաղափարի բոլ-շևիկյան, կամ ավելի ճիշտ՝ ջհուդա-մասոնական տարբերակն ու կիրառումը՝ սովետական կոմունիզմը, չը-շփոթել գաղափարի հետ։
Մենք՝ հայերս, մեր ներկա թեժ ու պարալիզող մթնոլորտի պատճառով անկարող ենք շատ բան տեսնել ու հասկա-նալ։ Սովորաբար հետապնդում ենք նեղ, խմբակային շա-հեր։ Ցեղակրոնությունն առանց ճշմարտության, արդարու-թյան, մարդկանց իրավահավասարության ու հավասարա-զորության արժեքների թերի ու հետևաբար ոչ մի տեղ չտանող գաղափարախոսություն է։
Քրիստոնեություն ուսմունքն ինքը, սակայն, ամբողջական չէ, չնայած պարունակում է մեր նախնյաց ամենաառաջնա-յին ուսմունքի ամենագլխավոր դրույթը՝ «Սիրիր մերձավո-րիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում», որը բացակայում է Քրիստոնեություն կրոնի մեջ, հատկապես՝ Հայ Առաքելա-կան Եկեղեցու։ Ներկայիս հայ ազգայնականները, հայ կրոնավորների նման, մեր ուսմունքի հիմնական դրույթը լիովին արհամարհած, կենտրոնացել են անկարևոր բանե-րի վրա։ Ոմանք՝ միամտաբար, ոմանք էլ՝ դիտավորյալ կերպով։
Քրիստոսի քարոզած ուսմունքի մեջ, հակասական թվացող դրույթներ կան։ Բայց դրանք հիմնականում պատվիրան-ներ չեն, այլ՝ իմաստնություններ ու խորհուրդներ։
Վարկած կա, որ Քրիստոսը ուսանել է հայաստանում, Մոկաց աշխարհում ուր դեռ պահպանվել էր մեր վաղնջա-կան ուսմունքը։ Որոշ ուսումնասիրողներ պնդում են, որ Քրիստոսի նախահայրերի որոշ մասը զուտ հայկական անուններ ունեն։ Քրիստոսն՝ ինքը, արամեերեն է խոսել։ Արամեերենն էլ արխայիկ հայերենն է։ Ինչևէ, ամենակա-րևորն ուսմունքի բուն էությունն է։ Դժբախտությունն այն է, որ ուսմունքի բուն էությունը արհամարհելով ու խեղա-թյուրելով մյուս դրույթներն ու իմաստնությունները, հետագայում հավելելով այլ դրույթներ ու մեկնաբանու-թյուններ ու իհարկե անհասկանալի ծիսակատարություն-ներ, այն, ի վերջո, կրոն են դարձրել։
Չորրորդ դարում Քրիստոնեություն կրոնի մուտքը վերաց-րեց բոլոր հայ վարդապետներին՝ մեր նախնյաց ուսմունքի ու մշակույթի կերտողներին, կրողներին ու կիրառողներին։ Ոչնչացրեց մեր նախնյաց Արարչկան ուսմունքը պարունա-կող բոլոր գրավոր աղբյուրները, ընդհուպ, մինչև այբուբե-նը։ Իսկ դրանից հետո արդեն ժամանակի հարց էր։ Դա-րերով արմատացած մշակույթն աստիճանաբար մարեց օտար մշակույթների ազդեցության պատճառով ու հասանք ներկա ճգնաժամին, երբ մեր ազգային ուսմունքը համար-յա չկա։ Թունդ Արարչական արյուն ունեցող մարդիկ դեռ դիմանում են, նույնիսկ փորձեր են անում վերականգնել մեր ազգայիմ մշակույթը, բայց ընդհանուր առմամբ ժողո-վըրդի մեծամասնությունը և՛ դրսում, և՛ ներսում, ուծացել ու շարունակում է ուծանալ համատարած գլոբալիզացիա՝ դեմոկրատիայի, կապիտալիզմի ու հատկապես, լիբերալիզ-մի ճնշման տակ։
Գլոբալիզացիան թարգմանաբար հնչում է համամարդկայ-նացում։ Սակայն, լավ կլինի տարբերենք գլոբալիզացիան համամարդկայնացումից։ Գլոբալիզացիան ենթադրում է արևմտյան աշխարհի ներկայիս արժեքների՝ լիբերալիզմ, կապիտալիզմ, դեմոկրատիա, և այլն, ու արևմտյան աշ-խարհի ընդհանուր ճգնաժամային վիճակի տարածում ողջ մոլորակի վրա։ Սա կործանում տանող ուղի է այդ արժեք-ների. իրականում՝ հակաարժեքների, կեղծ ու քայքայիչ էության պատճառով։
Բայց, եթե վերականգնվի մեր նախնյաց ուսմունքն ու մշա-կույթը, սկզբում տանը՝ ներսում՝ Հայաստանում, իսկ հե-տո աշխարհի ժողովուրդները սկսեն ընդունել ու ընդօրի-նակել այն՝ քանզի մեր ազգային արժեքները համամարդ-կային արժեքներ են, ապա կունենանք ճիշտ համամարդ-կայնացում ու կվերականգնվի հավասարակշռությունն ու խաղաղությունը ողջ մոլորակի վրա։
Մեր նախնիք, ի դեպ, հենց դա էլ արել են հազարամյակ-ներ շարունակ՝ նավարկել են համաշխարհային օվկիանոս-ներն ու կրթել աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին։
Ուսմունքն ու կրոնը միանգամայն տարբեր բաներ են։ Ան-հրաժեշտ է տարբերել մեկը մյուսից։ Ուսմունքը աշ-խարհճանաչողություն է, գիտելիքների համակարգ համա-տիերական օրինաչափությունների մասին։ Այլ կերպ ասած՝ ուսմունքը գիտություն է, լույս, անընդհատ պրպը-տում, նորանոր ճշմարտությունների հայտնաբերման գործ-ընթաց։
Կրոնը հակառակը՝ քարացած դոգմաների ու մարդու ուղե-ղը պարալիզող, նրա վրա իշխելու միտված ծիսակատա-րությունների համակարգ է, հույսի՝ ցանկալիի անհիմն ակնկալիքի, ու հավատի՝ ոչ լիարժեք գիտելիքի, կամ ցանկալիի անորոշ ակնկալիքի խառնափնթոր։ Կրոնը համեմտական խավար է, համարյա՝ տգիտություն, և այլն։ Ասվածը հատկապես ճիշտ է Քրիստոնեություն կրոնի վե-րաբերյալ, մանավանդ՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցու։
Բոլոր կրոնների հիմքում որոշակի ուսմունք կա։ Բոլոր կրոննրն առաջացել են որևէ ուսմունքի հիման վրա։ Ոչ մի ուսմունք իր նախասկզբնական վիճաով չի պահպանվել։ Բոլորն ի վերջո կրոնների են վերածված։ Կրոնի հետե-վորդները, մանավանդ մոլեռանդ հավատացյալները չեն նկատում, որ իրենց պաշտելիները կրոնավորներ չեն եղել, այլ ուսմունքի հիմնադիրներ։ Հատկապես քրիստոնյաները չեն նկատում, որ Քրիստոսը ուսմունքի ուսուցիչ էր, որ նրա պայքարը հենց կրոնավորների դեմ էր, որոնք էլ, ի վերջո, սպանեցին նրան։ Առանց երկմտելու ընդունում են ու հնազանդվում իրենց կրոնական կառռւյցին ու կրոնա-վորներին։ Ընդհանրապես, մոռանում են, որ ոչ մի ուս-մունք տարածող կրոնավոր չի եղել։
Ուսմունքը համատիեզերական է, հետևաբար՝ համամարդ-կային, չնայած սկսվում է որոշակի ազգությունից կամ անհատից։ Մեր նախնյաց աշխարհճանաչողությունն էլ է սկսվել այսպես։ Աշխարհճանաչողությունը ներառում է ոչ միայն մակրոկոսմը՝ արտաքին աշխարհը տիեզերքի հետ միասին, այլ նաև միկրոկոսմը՝ մարդու ներքնաշխարհն ու հասարակության արժեքների համակարգը։
Մեր նախնյաց ուսմունքը՝ աշխարհճանաչողությունը, ներ-առում էր արևի պաշտամունք մակրոկոսմի շրջանականե-րում, քանի որ արևը կենտրոնական տեղ ուներ երկնքում։ Իսկ միկրոկոսմի շրջանակներում կար ճշմարտության, արդարության, բարու ու գեղեցիկի պաշտամունք «Սիրիր մերձավորիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում» դրույթի գլխավորությամբ։ Բայց, քանի որ այս բոլորը վերացական հասկացություններ են, ապա պատկերվում էին կամ արևի, կամ մարդկային կերպարանքներով, ցուլին՝ սեփական էգոին, սպանող Միհրի տեսքով, օրինակ, և այլն։
Զորոաստրը, նաև Կրիշնան ու Քրիստոսը Միհրի՝ ճշմար-տության ու արդարության խորհրդանիշի, տարբերակներն են։ Տարբեր ժողովուրդների կրոններում (ուսմունքները միշտ էլ կրոն դառնալու միտում են ունեցել) առկա են մեր նախնյաց ամենաառաջնային ուսմունքի տարրեր։ Բացա-ռություն չէ նաև Քրիստոնեություն ուսմունքը։ «Գործք Առաքելոց» գրքում կարելի է տեսնել «Սիրիր մերձավորիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում» դրույթի կիրառման օրինակներ։ Առաջին դարի քրիստոնյա համայնքները իրա-վահավասար ու հավասարազոր անհատների եղբայրական համայնքներ էին, ուր չկար մարդու կողմից մարդու շահա-գործում։ Եթե նմանություն եք նկատում «Ոսկի քաղաք»-ի կամ «Ուտոպիա»-ի հետ, ապա դա բնական է։ Ուտոպիստ- Սոցիալիստները ճշմարտության ու արդարության գաղա-փարները վերցրել է միևնույն աղբյուրից։ Գաղափարի բոլ-շևիկյան, կամ ավելի ճիշտ՝ ջհուդա-մասոնական տարբերակն ու կիրառումը՝ սովետական կոմունիզմը, չը-շփոթել գաղափարի հետ։
Մենք՝ հայերս, մեր ներկա թեժ ու պարալիզող մթնոլորտի պատճառով անկարող ենք շատ բան տեսնել ու հասկա-նալ։ Սովորաբար հետապնդում ենք նեղ, խմբակային շա-հեր։ Ցեղակրոնությունն առանց ճշմարտության, արդարու-թյան, մարդկանց իրավահավասարության ու հավասարա-զորության արժեքների թերի ու հետևաբար ոչ մի տեղ չտանող գաղափարախոսություն է։
Քրիստոնեություն ուսմունքն ինքը, սակայն, ամբողջական չէ, չնայած պարունակում է մեր նախնյաց ամենաառաջնա-յին ուսմունքի ամենագլխավոր դրույթը՝ «Սիրիր մերձավո-րիդ այնպես ինչպես քեզ ես սիրում», որը բացակայում է Քրիստոնեություն կրոնի մեջ, հատկապես՝ Հայ Առաքելա-կան Եկեղեցու։ Ներկայիս հայ ազգայնականները, հայ կրոնավորների նման, մեր ուսմունքի հիմնական դրույթը լիովին արհամարհած, կենտրոնացել են անկարևոր բանե-րի վրա։ Ոմանք՝ միամտաբար, ոմանք էլ՝ դիտավորյալ կերպով։
Քրիստոսի քարոզած ուսմունքի մեջ, հակասական թվացող դրույթներ կան։ Բայց դրանք հիմնականում պատվիրան-ներ չեն, այլ՝ իմաստնություններ ու խորհուրդներ։
Վարկած կա, որ Քրիստոսը ուսանել է հայաստանում, Մոկաց աշխարհում ուր դեռ պահպանվել էր մեր վաղնջա-կան ուսմունքը։ Որոշ ուսումնասիրողներ պնդում են, որ Քրիստոսի նախահայրերի որոշ մասը զուտ հայկական անուններ ունեն։ Քրիստոսն՝ ինքը, արամեերեն է խոսել։ Արամեերենն էլ արխայիկ հայերենն է։ Ինչևէ, ամենակա-րևորն ուսմունքի բուն էությունն է։ Դժբախտությունն այն է, որ ուսմունքի բուն էությունը արհամարհելով ու խեղա-թյուրելով մյուս դրույթներն ու իմաստնությունները, հետագայում հավելելով այլ դրույթներ ու մեկնաբանու-թյուններ ու իհարկե անհասկանալի ծիսակատարություն-ներ, այն, ի վերջո, կրոն են դարձրել։
Չորրորդ դարում Քրիստոնեություն կրոնի մուտքը վերաց-րեց բոլոր հայ վարդապետներին՝ մեր նախնյաց ուսմունքի ու մշակույթի կերտողներին, կրողներին ու կիրառողներին։ Ոչնչացրեց մեր նախնյաց Արարչկան ուսմունքը պարունա-կող բոլոր գրավոր աղբյուրները, ընդհուպ, մինչև այբուբե-նը։ Իսկ դրանից հետո արդեն ժամանակի հարց էր։ Դա-րերով արմատացած մշակույթն աստիճանաբար մարեց օտար մշակույթների ազդեցության պատճառով ու հասանք ներկա ճգնաժամին, երբ մեր ազգային ուսմունքը համար-յա չկա։ Թունդ Արարչական արյուն ունեցող մարդիկ դեռ դիմանում են, նույնիսկ փորձեր են անում վերականգնել մեր ազգայիմ մշակույթը, բայց ընդհանուր առմամբ ժողո-վըրդի մեծամասնությունը և՛ դրսում, և՛ ներսում, ուծացել ու շարունակում է ուծանալ համատարած գլոբալիզացիա՝ դեմոկրատիայի, կապիտալիզմի ու հատկապես, լիբերալիզ-մի ճնշման տակ։
Գլոբալիզացիան թարգմանաբար հնչում է համամարդկայ-նացում։ Սակայն, լավ կլինի տարբերենք գլոբալիզացիան համամարդկայնացումից։ Գլոբալիզացիան ենթադրում է արևմտյան աշխարհի ներկայիս արժեքների՝ լիբերալիզմ, կապիտալիզմ, դեմոկրատիա, և այլն, ու արևմտյան աշ-խարհի ընդհանուր ճգնաժամային վիճակի տարածում ողջ մոլորակի վրա։ Սա կործանում տանող ուղի է այդ արժեք-ների. իրականում՝ հակաարժեքների, կեղծ ու քայքայիչ էության պատճառով։
Բայց, եթե վերականգնվի մեր նախնյաց ուսմունքն ու մշա-կույթը, սկզբում տանը՝ ներսում՝ Հայաստանում, իսկ հե-տո աշխարհի ժողովուրդները սկսեն ընդունել ու ընդօրի-նակել այն՝ քանզի մեր ազգային արժեքները համամարդ-կային արժեքներ են, ապա կունենանք ճիշտ համամարդ-կայնացում ու կվերականգնվի հավասարակշռությունն ու խաղաղությունը ողջ մոլորակի վրա։
Մեր նախնիք, ի դեպ, հենց դա էլ արել են հազարամյակ-ներ շարունակ՝ նավարկել են համաշխարհային օվկիանոս-ներն ու կրթել աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին։
www.davitmirzoyan.com
No comments:
Post a Comment